Pozyskiwanie Marii. „Jaremianka. Biografia” Agnieszka Dauksza

Nieuchwytna/osobna. Maria Jarema jest dla Daukszy wyzwaniem: „Pozyskiwanie Marii trwało długo. Tak długo, aż zrozumiałam: ona nie poruszy się beze mnie”. Biografka ma zatem nie lada kłopot, gdyż obrała sobie za bohaterkę postać zdawkową i do bólu konkretną. W listach do bliskich i pozostawionych materiałach Maria rzadko pisze o emocjach i …

Równość między gatunkami. Kilka słów o powieści i reportażu

Od czasu do czasu w moim życiu pojawia się pytanie „Dlaczego czytam (głównie) reportaże?”. Czasami ewoluuje ono w bardziej podchwytliwą formę: „Fikcja jest gorsza?”. Mam od lat na to gotową odpowiedź, credo wszystkich, którzy teoretycznie lub praktycznie parają się reportażem, „bo prawda jest ciekawsza od zmyśleń”. Bo w otaczającej rzeczywistości …

Notatki z lektury. „Ota Pavel. Pod powierzchnią” Aleksander Kaczorowski

Opowieść biograficzna. A może nawet opowiastka. Trudno bowiem książkę Kaczorowskiego określić mianem rasowej biografii. Raczej to „podróż śladami” lub ewentualnie „obraz fascynacji życiem i dziełem”. Mam trudności z klasyfikacją, bo tyleż tej książce sprzyjam, co mam kilka zarzutów formalnych. Ale od początku i po kolei. Autor, podobnie jak wcześniej zrobiła …

„Koronkowa robota. Sprawa Gorgonowej” Cezary Łazarewicz

Jej sprawą żył cały przedwojenny Lwów. Dla niektórych była żądną zemsty pospolitą zbrodniarką, dla innych zaś polską odpowiedniczką Alfreda Dreyfusa. W procesie poszlakowym skazana za zabójstwo siedemnastoletniej Lusi Zaremby, córki lwowskiego architekta Henryka Zaremby, któremu prowadziła dom i z którym także prowadziła się pod rękę. W 1939 roku na mocy …

Nieintegralnie dobry człowiek. „Sendlerowa. W ukryciu” Anna Bikont

Sendlerowe są dwie. Pierwsza życzeniowa. Kryształowo czysta i spektakularnie  odważna, w porywach katoliczka, która była i nadal jest balsamem na rodzime skołatane serce i  robaczywe sumienie. I druga – łasa na wersję pierwszą. Obie łączy fakt, że ratowały Żydów. I choć różnią się w rachunku ocalałych – to bezsprzecznie obie są bohaterkami. …

Dyskomfort widza. „Fotografie, które nie zmieniły świata” Krzysztof Miller

Niewiedza nie jest popularna, ale jednak do niewiedzy się przyznam. Nie znam się na teorii fotografii. Nie potrafię osądzić, czy zdjęcie jest technicznie dobre, czy złe. Przy ocenie obrazu kieruję się zatem emocjami. Jestem naturszczykiem, który potrafi powiedzieć kilka słów o współczuciu, lęku, lecz nic o świetle czy kadrze. Trochę …

Lem wielokrotny. „Lem. Życie nie z tej ziemi” Wojciech Orliński

Błoński wskakuje Lemowi na plecy. Ten Błoński właśnie temu Lemowi! A wiek już mają słuszny. Ten pierwszy robi to dla żartu i z przekory. Ten drugi panikuje, bo w wyniku wojennej traumy z wielkim trudem znosi bliskość drugiej osoby. Barbara Lem słysząc odgłosy szamotaniny przerażona wbiega do gabinetu męża. Panowie …

Trudna sztuka altruizmu. „Śmierć w Amazonii” Artur Domosławski

Niewolnicza praca w głębi Amazonii. Nagminne morderstwa ekologów. Śmierć autochtonów. Nie, to wcale nie są wyimki z podręcznika historii. Te rzeczy dzieją się teraz. W Peru, Brazylii, Ekwadorze, gdzie potężne koncerny, wykorzystując słabość miejscowej administracji, urządziły sobie surowcowe eldorado. Domosławski, ze skrupulatnością godną podziwu i odnotowania, odsłania kulisy działania całego …

Słów kilka o złych biografiach . „Prus. Śledztwo biograficzne” Monika Piątkowska i „Makuszyński. O jednym takim, któremu ukradziono słońce” Mariusz Urbanek

Ostatnimi czasy polski rynek wydawniczy został zalany przez publikacje biograficzne (celowo pomijam tzw. celebryckie, bo te są poza kategorią). Wspomnieć chociażby te najgłośniejsze: Wanda.Opowieść o sile życia i śmierci. Historia Wandy Rutkiewicz Anny Kamińskiej [b. dobra], czy Tu byłem. Tony Halik Mirosława Wlekłego [b. średnia]. Co tu dużo mówić – Wydawnictwo Czarne ruszyło z całą serią …

Historia szaleństwa. „Ekspedycja. Historia mojej miłości” Bea Uusma

Jestem w stanie to sobie wyobrazić. Przynajmniej jeśli chodzi o część autorską. Zresztą od zawsze mam duży rezerwuar tolerancji w kontekście pasji. Zatem pasja. I fascynacja. Na tyle duża, żeby podjąć studia medyczne i wszystkie oszczędności przeznaczyć na kolejne arktyczne wyprawy, by spróbować odkryć tajemnicę śmierci trzech śmiałków. To akceptuję. …

Morale dawcy spermy i cała trudna reszta. „Wszystkie dzieci Louisa” Kamil Bałuk

To nie jest książka z rodzaju tanich siurpryz. To na pewno. Sensacyjna, w kontekście gatunku, już po części tak, choć nie wątek śledczy stanowi clou reportażu Bałuka. Bo autor pod przykrywką dziennikarskiego śledztwa, tak naprawdę odkrywa przed czytelnikiem etyczne i pozaetyczne niuanse i meandry holenderskiego dawstwa, które spokojnie mogą posłużyć jako uniwersalny …

Wszystkie żywoty Tony’ego. „Tu byłem. Tony Halik” Mirosław Wlekły

Mam z książką Wlekłego olbrzymi problem. Bo trochę czuję się tak, jakbym oddała do krawcowej metry pierwszorzędnego jedwabiu, i oczekiwała pysznej sylwestrowej kreacji, a otrzymała czapę z weluru. Wiedząc przy tym, że modystka jest mistrzynią w swym fachu. [Wybaczcie Państwo te rozbudowane metafory i porównania, ale czytam właśnie „Życioryste 2” …

Jak nie powinna wyglądać biografia. Studium przypadku. „Kownacka. Ta od Plastusia” Olga Szmidt

Marię Kownacką zna prawie każde polskie dziecko i każdy dorosły. Liczby mówią same za siebie: „Plastusiowy pamiętnik” to 30 wydań, tylko po wojnie sprzedany w co najmniej 1 245 000 egzemplarzy; „Kajtkowe przygody” – 22 wydania, 1 164 000 egzemplarzy, „Rogaś z Doliny Roztoki” – 21 wydań, 1 200 000 egzemplarz […]. Ogółem dzieła Marii …

Ptaki. Pasja. Ptaki. „Dwanaście srok za ogon” Stanisław Łubieński

Wielekroć powtarzane i okrutnie wykorzystywane (wszerz i w wzdłuż, na skos) słowa Ryszarda Kapuścińskiego: Przetrwa ten, kto stworzył swój świat, w odniesieniu do autora „Dwunastu srok za ogon” Stanisława Łubieńskiego, mają jednak totalne uzasadnienie. Publikacja Łubieńskiego to czyste urzeczywistnienie pasji. Pasji totalnej. A jeśli jej definicji szukać w słownikach to pod rzeczonym …

Reporter efektywny. „Plaża za szafą. Polska kryminalna” Marcin Kącki

Trzeba mieć niezły tupet (chciałam napisać coś niecoś o jajach, ale jednak trzymajmy się pewnej „kulturalnej konwencji” tego miejsca. Przynajmniej spróbujmy), żeby do roboty reporterskiej podchodzić tak jak Kącki. To znaczy: bezpośrednio, bezkompromisowo, odważnie, i co tu dużo mówić, bezczelnie. Dla przykładu dialog pomiędzy autorem a poznańskim arcybiskupem Paetzem: -Mam …

Anatomia kłamstwa. „Żeby nie było śladów. Sprawa Grzegorza Przemyka” Cezary Łazarewicz

Prawie każdy słyszał o sprawie Przemyka. Morderstwo maturzysty (obok śmierci Pyjasa, Popiełuszki, czy pacyfikacji kopalni Wujek), to jedna z najgłośniejszych zbrodni, która wstrząsnęła opinią publiczną PRL-u i w przypadku której, trudno mówić o szczęśliwy zakończeniu tj. uczciwym procesie i ukaraniu winnych. Cezary Łazarewicz, mimo wydawać by się mogło zgrania tematu, …

Wszystko o wojnie. „Depesze” Michael Herr

Wojna. Michael Herr pisze o niej tak, że lektura „Depesz” wywraca trzewia, morduje duszę, zatrzymuje serce i pozostawia na dłuższym bezdechu. Książka amerykańskiego korespondenta, która na szczęście, choć z dużym opóźnieniem ukazała się w końcu w Polsce (zresztą w świetnym tłumaczeniu Krzysztofa Majera), to zupełny/totalny obraz wojny. Nawet nie tej …

Demitologizacja Dzikiego Zachodu. „Krew i burza. Historia z Dzikiego Zachodu” Hampton Sides

Boskie Przeznaczenie to idea, która „tłumaczyła” wszystko to, co „ludzie lepszego sortu”, tj. waszyngtońscy politycy i amerykańskie wojsko, czynili względem rdzennych mieszkańców Ameryki Północnej. Rzezie, gwałty, przemoc wobec Indian były więc zwyczajowo i moralnie uzasadnione. Poszukiwanie nowej przestrzeni życiowej i rozwój demokracji wymagał przecież poświęceń i użycia przemocy. A że …