Wirtuozeria prozatorska. Józef Hen „Szóste, najmłodsze i inne opowiadania”

Michał Komar uważa, że Józef Hen jest mistrzem opowiadań. Trudno z tym stwierdzeniem polemizować. Czytając znakomity zbiór tekstów zawartych w tomie „Szóste, najmłodsze i inne opowiadania” nie sposób oprzeć się wrażeniu, że Hen jest nie tylko wirtuozem tej krótkiej prozatorskiej formy, ale również doskonały znawcą ludzkiego serca i rozumu.

„Szóste, najmłodsze…” to zbiór dwudziestu siedmiu opowiadań pisanych w latach 1948-2011. Stanowi symptomatyczne spectrum tematów i problemów charakterystycznych dla danego czasu, epoki a co za tym idzie, również dla człowieka. Książka podzielona jest na trzy części. Pierwsza z nich zatytułowana „Bokser i śmierć” zawiera głównie teksty z okresu wojennego i powojennego. Znane już chociażby z filmu w reżyserii Kazimierza Kutza „Krzyż Walecznych”, publikowane już we wcześniejszych tomach. Druga część „Powiernik serc” zawiera tekst w których centrum fabularne stanowią problemy całkiem ludzkie – miłostki i miłości, rozczarowanie i rozwody, emocje i fascynacje erotyczne. Trzecia ostatnia „Niebo naszych ojców” zawierająca tytułowe opowiadanie – to zaskakujący finał – pełen całkiem ludzkich słabości oraz powrotów do wartości podstawowych, okraszonych (o dziwo!) niebagatelnym humorem.

Z całości zbioru trudno wybrać te najlepsze, wyróżniające się. Ponieważ wszystkie wydają się idealnie skrojone, istotne i niebagatelne. Warto na pewno zatrzymać się przy obozowych i wojennych, chociażby ze względu na rangę problematyki. Chociażby takie jak „Bokser i śmierć”, w którym główny bohater otrzymuje od przekornego losu niebagatelną szansę – sparingi z niemieckim komendantem obozu koncentracyjnego co ratuje go przed niechybna śmiercią. Czy pełna dystansu i ironii,  historia pewnej młodej wdowy, która nijak nie może i nie chce wpasować się w rolę szanownej matrony, strażniczki pamięci męża bohatera,  utrwalonej w tekście „Wdowa”. Należy również wspomnieć o tych „środkowych”, które są efektem pewnego eksperymentu autora – płatna oferta powiernika ludzkich problemów, czego efektem jest m.in. wybitny tekst „Człowiek, który zmarnował swoje życie” o mężczyźnie, który goniąc za złudzeniami, podążając fałszywym tropem zaprzepaścił szansę szczęśliwego i samowystarczalnego życia. W końcu dwa ostatnie. Tytułowe – zaskakujące i innowacyjne -traktujące o ideologii faszyzmu – poświęcone, rzekomo uratowanej córce Goebbelsa. I wspomniane już wyżej zamykające tom – „Długa chyża łódź” o niewyobrażalnej sile miłości.

Teksty Hena to literacki majstersztyk. Autor doskonale radzi sobie ze specyficzną i szalenie trudną prozatorską materią jaką jest opowiadanie. Zwięzłe i wyczerpujące historie doskonale oddają złożoność czasu w którym powstały. Treści zawarte w tomie „Szóste, najmłodsze…” to nie tylko przegląd polskiej mentalności uchwyconej w kontekście historycznym, ale również wspaniały i godny szczególnej uwagi zbiór pewnych uniwersalnych prawd dotyczących jednostki w ogóle.  Dlatego warto – dla lepszego poznania i zrozumienia.