(Wielko)polskie zwycięstwo. „Wielkopolanie pod bronią 1768-1921″  Marek Rezler

Jak w oczach przedstawicieli innych regionów Polski postrzegani są Wielkopolanie? Zachowawczy, oszczędni, konsekwentni. Te między innymi cechy, według słów Marka Rezlera, autora popularnonaukowego opracowania „Wielkopolanie pod bronią 1768-1921”, przyczyniły się do wielu zwycięskich walk w których udział brali przedstawiciele tego regionu. „Fenomen skuteczności”, który przysporzył mieszkańcom Wielkopolski wiele sławy i chwały, ale też co najważniejsze, pozwolił na przeprowadzenie jednego z niewielu zwycięskich polskich powstań i tym samym na odzyskanie niepodległości w 1919, po wielu latach zaboru pruskiego.

Książka Rezlera to usystematyzowany opis udziału Wielkopolan we wszelkich walkach prowadzonych z zaborcami na ziemiach polskich (w rozumieniu przedrozbiorowym). Autor wychodząc od zdefiniowania słowa „powstanie”, opisuje najważniejsze bitwy, przywódców, kreśli sylwetki szeregowych uczestników wywodzących się z regionu – począwszy od konfederacji barskiej, powstania listopadowego, przez niespokojne czasy Wiosny Ludów, powstanie styczniowe do postania wielkopolskiego prowadzonego w latach 1918-1919 włącznie. Rezler bardzo trzeźwo i rzeczowo opisuje przyczyny i skutki kolejnych walk niepodległościowych. Jak zauważa:

„W rzeczywistości więc w latach 1794-1918 absolutnie żadne z polskich powstań narodowych nie miło najmniejszych szans na uzyskanie pomocy z zewnątrz, ziemie polskie zdane były całkowicie na własne siły – de facto więc na klęskę.”

Na tle tej wyjątkowo chłodnej oceny polskich działań wojskowych Wielkopolanie w oczach historyka jawią się jako społeczeństwo, które znalazło swój wyjątkowy i co ważne skuteczny sposób na zaborcę – nie odmawiając jednak udziału w poszczególnych zrywach niepodległościowych na pozostałych terenach dawnej Polski. Nie militarny, lecz konsekwentny i stanowczy. Praca organiczna obejmująca swym zasięgiem trzy – cztery pokolenia Wielkopolan. Wybitne jednostki takie jak Karol Marcinkowski, Dezydery Chłapowski, Hipolit Cegielski to tylko niektóre nazwiska osób, które swoja pracą i postawą przyczyniły się wygrania tej „Najdłuższej wojny nowoczesnej Europy”. Następnie samo uderzenie –  zwycięska walka, której przyczyną stała się wizyta Ignacego J. Paderewskiego w  Poznaniu i w końcu wymarzona niepodległość – wolne państwo. Trzy etapowe zwycięstwo, jako określa je Rezler, nie byłoby jednak możliwe, gdyby nie specyfika zaboru pruskiego. Niemieckie rozumienie prawa i porządku, ale i też brak „poczucia humoru” (kuriozalna sytuacja – apel władz pruskich o zgłoszenie się ewentualnego właściciela broni porzuconej w lesie podczas trwania walk wyzwoleńczych), które nie pozwoliło na syberyjską zsyłkę dzieci wrzesińskich, czy rodziny Drzymały (co z pewnością uczyniłby zaborca rosyjski). Prawo obowiązujące wówczas w Poznaniu i okolicach umożliwiło również zainicjowanie Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, czy Spółki Akcyjnej Bazar. W konsekwencji Wielkopolanom słynącym z racjonalnego i wywarzonego spojrzenia na otaczającą rzeczywistość, świetnej organizacji udała się sztuka zarezerwowana dla nielicznych – wygrane powstanie.

W Polsce owładniętej mitem powstań, mesjanizmu, kultem cierpienia i krwi, podejście mieszkańców wielkopolski jawi się jako naprawdę wyjątkowe. Rezler, który niewątpliwie jest zwolennikiem racjonalnej oceny polskich walk niepodległościowych zwraca także uwagę na to, że nasze poświęcenie, cierpienie, morze przelanej krwi i wyjątkowość naszych ziem, nigdy nie stałaby się przyczynkiem do odzyskanie niepodległości, gdyby ta nie leżała w interesie innych państw – chociażby Francji. Warto więc sięgnąć po pracę historyka, która będąc nowym, bardzo trzeźwym osądem nad dziejami Polski okresu zaboru, uwypukla dziś trochę zapomniany i lekceważony region kraju, którego mieszkańcy mieli wyjątkowy i niemały wkład w odzyskanie przez Rzeczypospolitą niepodległości.

***

Wszystkie cytaty pochodzą z: „Wielkopolanie pod bronią 1768-1921. Udział mieszkańców regionu w powstaniach narodowych”  Marek Rezler, Dom Wydawniczy REBIS, Poznań 2011.

***

Za książkę dziękuję portalowi „Lektury reportera”